|
оятидир. Пайғамбар с.а.в. шу оят нозил қилинганидан кейин тўққиз кун яшадилар ва душанба куни вафот этдилар.
Ибн Мурдавайҳ Саид ибн Жубайрдан, у Ибн Аббосдан ривоят қилади: Қуръондан нозил қилинган охирги оят
وَاتَّقُواْ يَوْماً تُرْجَعُونَ فِيهِ إِلَى اللّهِ
оятидир.
Қуртубий айтишича, Абу Солиҳ Ибн Аббосдан ривоят қилади: Қуръондан охирги нозил бўлган оят
وَاتَّقُواْ يَوْماً تُرْجَعُونَ فِيهِ إِلَى اللّهِ ثُمَّ تُوَفَّى كُلُّ نَفْسٍ مَّا كَسَبَتْ وَهُمْ لاَ يُظْلَمُونَ
оятидир. Жаброил а.с. Пайғамбар с.а.в.га, эй Муҳаммад, уни Бақара сураси икки юз саккизинчи оятнинг бошига қўйинг, деган.
Қуртубий яна бошқа бир ривоятда айтишича, Пайғамбар с.а.в. шундай деганлар:
«اِجْعَلُوهَا بَيْنَ آيَةِ الرِّبَا وَآيَةِ الدَّيْنِ»
«Уни рибо ояти билан қарз ояти ўртасига қўйинглар».71
Бу гап Бухорий Ибн Аббосдан қилган ривоятга зид эмас. Унда, Пайғамбар с.а.в.га нозил қилинган охирги оят рибо оятидир, дейилганди. У Аҳмад Умардан қилган ривоятга ҳам зид эмас. Унда, охирги нозил бўлган оят рибо оятидир, дейилганди.
Ибн Можа ва Ибн Мурдавайҳ Умардан ривоят қиладилар: Қуръондаги охирги нозил бўлган оятлардан бири рибо оятидир. Бу икки гапни келиштириш мумкин. Рибо оятлари нозил бўлганидан кейин охирги оят нозил бўлган. У
وَاتَّقُواْ يَوْماً
оятидир. Бу гаплар ўртасида ҳеч қандай зиддият йўқ. Ҳадисларни қандай бўлса, ўшандайлигича тушунадиган бўлсак, улардан охирги нозил бўлган оят
وَاتَّقُواْ يَوْماً
оятидир ва охирги нозил бўлган оятлардан бири рибо оятидир, деган маъно чиқади. Бу гап имом Аҳмад ривоятида ҳам, Ибн Можа ривоятида ҳам, Ибн Мурдавайҳ ривоятида ҳам очиқ кўриниб турибди.
Энди Бухорийда келган, охирги нозил бўлган оят рибо оятидир, деган гапга келадиган бўлсак, у охирги нозил бўлган оятлардан, деган ибора ишлатилган бошқа ривоятларга ҳамл қилинади. Шунингдек, ундан олдин рибо оятлари нозил бўлиб, ундан кейин
وَاتَّقُواْ يَوْماً
(71) Тафсири Қуртубий: 3/375.
181-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232